Αναζητώντας αγνοούμενους: Από την Επηχώ στη Βώνη

Sevgul Uludag
Τηλ: 99966518
Στις 14 Νοεμβρίου 2025, Παρασκευή μεσημέρι, συναντιόμαστε με έναν Τουρκοκύπριο μάρτυρα λίγο έξω από το χωριό Επηχώ για να ερευνήσουμε εκεί έναν πιθανό τόπο ταφής. Είναι ένα ανοιχτό χωράφι με δύο ελιές, λίγα μέτρα μακριά η μία από την άλλη και λίγο πιο κάτω μία άλλη μοναχική ελιά. Δεν έχουν ποτιστεί καθώς φαίνεται και δεν μπόρεσαν να μεγαλώσουν πολύ. Το χωράφι βρίσκεται ακριβώς στην είσοδο του χωριού Επηχώ, το οποίο οι Τ/Κ αποκαλούν «Abohor», ενώ το «νέο» του όνομα είναι «Cihangir».
Για πολλά χρόνια ερευνούσα στο χωριό αυτό. Αγωνιζόμενη να πείσω τη ΔΕΑ να σκάψει διάφορους πιθανούς τόπους ταφής. Xάρη στους αναγνώστες μου, τους καλόκαρδους Τ/Κ από αυτό το χωριό, βρέθηκαν πολλοί τόποι ταφής. Έχει γίνει εκταφή οστών πολλών αγνοουμένων και ταυτοποιήθηκαν. Μεταξύ αυτών των τόπων ήταν η χωματερή της Επηχούς, τα χωράφια γύρω από αυτήν και τώρα, εκεί που βρισκόμαστε, δύο ακόμα σημεία που είχαμε δείξει, βρέθηκαν τα οστά δύο ακόμα αγνοουμένων Ελληνοκυπρίων.
Kάλτσα με ανθρώπινα οστά
Σε αυτό το χωράφι, δίπλα στις δύο ελιές, ο μάρτυράς μου από την Επηχώ αφηγείται την ιστορία του σε μένα και τον Ahmet Esnaf, ερευνητή στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων. Το 1984 ή 1985, όταν ήταν μικρό αγόρι 14-15 χρονών, φρόντιζε το κοπάδι του και συνήθιζε να έρχεται εδώ και να κάθεται στο χώμα, καθώς έβοσκαν τα ζώα. Ο σωρός από το χώμα είχε ύψος περίπου ένα μέτρο. Μια μέρα πρόσεξε ένα παπούτσι, το σήκωσε και μέσα στο παπούτσι πρόσεξε την κάλτσα. «Η κάλτσα έμοιαζε με ένα πουγκί από τα παλιά. Επειδή είχε μείνει εκτεθειμένη για πολύ καιρό έμοιαζε με πορτοφόλι και όταν την πήρα και την κούνησα, άκουσα έναν θόρυβο σαν να είχε μέσα ψιλά. Όταν την άδειασα, είδα τα οστά ενός ποδιού και ένιωσα ναυτία. Πήρα το κοπάδι μου και έτρεξα και δεν ξαναήρθα ποτέ σε αυτό το μέρος».
Αργότερα άκουγε ιστορίες ότι σε αυτό το σημείο ένας ηλικιωμένος Ε/Κ πολίτης προσπαθούσε να ξεφύγει και κάποιοι στρατιώτες τον είχαν πυροβολήσει. «Δεν ήταν στρατιωτικό άρβυλο, όχι», λέει. «Ήταν ένα απλό παπούτσι, αλλά ήταν φθαρμένο επειδή είχε μείνει καιρό εκτεθειμένο».
Επιφανειακές ταφές
«Μετά τον πόλεμο του 1974, ο «Omer ο τουρίστας», όπως τον αποκαλούσαν, έθαβε τα πτώματα. Ήταν από την Επηχώ και είχε μπουλντόζα. Αλλά έριχνε μόνο μία ή δύο φτυαριές χώμα πάνω από τα πτώματα. Εννοώ ότι κάλυπτε απλώς με χώμα τα πτώματα», μας λέει ο Τ/Κ μάρτυρας.
Είχαμε ακούσει πολλές ιστορίες για τον χειριστή της μπουλντόζας, τον «Omer τον τουρίστα», στον οποίο είχε δοθεί η εντολή να πάει να θάψει τα πτώματα από τον πόλεμο του 1974 και το έκανε σύμφωνα με αυτό που θεωρούσε σωστό ή εύκολο. Ότι οι ταφές του ήταν τυχαίες και όχι βαθιές, και ότι γενικά άφηνε τα πτώματα εκεί που ήταν, καλύπτοντάς τα μόνο με λίγες φτυαριές χώμα, χωρίς απαραίτητα να σκάβει λάκκους για να τα μεταφέρει και να τα θάψει. Φυσικά δεν γνωρίζουμε όλα τα γεγονότα. Πέρασε πια μισός αιώνας. Αλλά η τεκμηριωμένη εκτίμησή μας είναι ότι τα έθαβε γενικά όχι τόσο βαθιά. Γι' αυτό και 10 ή 11 χρόνια μετά τον πόλεμο ο μάρτυρας βρήκε το παπούτσι και την κάλτσα με τα ανθρώπινα οστά. Πιστεύει ότι πιθανότατα ήταν ο «Omer ο τουρίστας» που τον είχε θάψει με μόνο μία ή δύο φτυαριές χώμα. Ίσως ο σωρός από χώμα πάνω στον οποίο καθόταν τότε ήταν ο τόπος ταφής του «αγνοούμενου» του οποίου τα οστά ενός ποδιού είχε βρει εκεί.
Δύο ελιές και τα «τεισιά»
Είναι σίγουρος γι' αυτό το μέρος λόγω των δύο ελιών και των παλιών «τεισιών» που χρησιμοποιούσαν για να ανοίγουν ή να κλείνουν το νερό προκειμένου να ποτίζουν τα χωράφια. Τα «τεισιά» δεν χρησιμοποιούνται πλέον, αλλά παραμένουν εκεί ως ένα σημάδι από τα εφηβικά του χρόνια για να του θυμίζει, μαζί με τις δύο ελιές, αυτό που είχε βρει εκεί. Αυτό το χωράφι πρέπει να έχει οργωθεί εκατοντάδες φορές από τότε που ο μάρτυρας είδε τα οστά του ποδιού και αν τα οστά δεν έχουν αφαιρεθεί τυχαία ή σκόπιμα, μπορεί να βρίσκονται ακόμα κάπου εκεί κάτω από το χώμα, οπότε αυτό το χωράφι πρέπει να σκαφτεί από τη ΔΕΑ για να δουν αν μπορούν να βρουν ανθρώπινα οστά.
Πριν από χρόνια, μαζί με έναν άλλο καλόκαρδο Τ/Κ αναγνώστη μάρτυρα, είχαμε δείξει δύο άλλους πιθανούς τόπους ταφής. Το 2014 η ΔΕΑ βρήκε τα οστά ενός Ε/Κ αγνοούμενου σε ένα σημείο που είχαμε δείξει, και πιο κάτω τα οστά ενός άλλου Ε/Κ αγνοούμενου κοντά στην κοίτη του ρέματος. Αυτή ήταν η περιοχή που ονομαζόταν «Η χαβούζα του άντρα από τον Καραβά» («Karavali'nin havuzu»). Ο Ahmet Esnaf, ο ερευνητής της ΔΕΑ, λέει ότι πράγματι έχουν πληροφορίες για ένα σημείο πιο πάνω σε αυτό το χωράφι που σχετίζεται με τον πιθανό τόπο ταφής δύο αγνοουμένων Ελληνοκυπρίων.
Σωροί από χώμα στη Βώνη
Στεκόμαστε κάτω από τον καυτό ήλιο του Νοεμβρίου, στη μέση του χωραφιού, για να μιλήσουμε περισσότερο με τον μάρτυρα. «Πρέπει να ελέγξετε για κάποιες ταφές την περιοχή γύρω από την εκκλησία στη Βώνη. Είχαν θάψει ανθρώπους εκεί», σημειώνει. Ο Ahmet Esnaf λέει: «Ναι, η ΔΕΑ έσκαψε εκεί και βρήκαμε τα οστά κάποιων αγνοουμένων».
Ο μάρτυρας αρχίζει να μιλά για το πώς θυμάται τους Ε/Κ αιχμαλώτους πολέμου που κρατούνταν στο σχολείο στη Βώνη. «Ήμουν παιδί, αλλά τους θυμούμαι», λέει. Επισημαίνει επίσης ότι η ΔΕΑ πρέπει να ελέγξει τους σωρούς από χώμα που περιβάλλουν το στρατόπεδο στη Βώνη. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο που επισημαίνει και το αναφέρω στον ερευνητή της ΔΕΑ.
Υπήρχαν πληροφορίες ότι υπήρχαν κάποια οστά στο χώμα που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του περιβόλου γύρω από το στρατόπεδο. Το χωριό Βώνη μετατράπηκε σε στρατόπεδο και, χρόνια μετά τον πόλεμο του 1974, πήραν χώμα από τη Βώνη και έχτισαν τον περίβολο, σαν φράχτη, γύρω από το στρατόπεδο. Καθώς έπαιρναν χώμα και το μετέφεραν για να χτίσουν τον περίβολο, είδαν κάποια οστά. Οι στρατιωτικές αρχές ή ο διοικητής του στρατοπέδου επισκέπτονταν τον καλό μας φίλο Alpay Topuz, τον οποίο χάσαμε φέτος τον Ιανουάριο, και τον ρωτούσαν γι' αυτά τα οστά. Ο Alpay Topuz ανέλαβε τη διαχείριση του στρατοπέδου αιχμαλώτων πολέμου το 1974 και μόλις του δόθηκε αυτή η αρμοδιότητα, το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να σταματήσει τις δολοφονίες και τους βιασμούς. Εκεί, στο στρατόπεδο, βοηθούσε τους ανθρώπους να βρουν γάλα και μάζευε παιχνίδια και τα έδινε στα παιδιά.
Χρόνια αργότερα, αυτός και ο αδελφός του Osman Topuz, μας βοήθησαν στην αναζήτηση αγνοουμένων. Χάρη στην ανθρωπιά της οικογένειας Topuz βρέθηκαν οι τόποι ταφής πολλών αγνοουμένων. Δεν είχαν εμπλακεί ποτέ σε δολοφονίες, αλλά μοιράζονταν ό,τι γνώριζαν και όσα είχαν παρατηρήσει. Ο Alpay Topuz ενημέρωνε τις στρατιωτικές αρχές ή τον διοικητή του στρατοπέδου Βώνης χρόνια αργότερα, για την ύπαρξη πιθανών τόπων ταφής μέσα στο στρατόπεδο.
Υπενθύμισα στον Ahmet Esnaf, τον ερευνητή της ΔΕΑ, ότι προσωπικά είχα πάρει μερικές φορές τους προηγούμενους ερευνητές στο σπίτι του Alpay Topuz, πριν από μερικά χρόνια. Πηγαίναμε με τη Sila Murat και τον Ρωμανό Λυρίτσα και τους έδειξε στον χάρτη από πού μπορεί να είχαν πάρει το χώμα για να χτιστεί ο περίβολος με τους σωρούς από χώμα και μοιραζόταν μαζί μας τις πολύτιμες εμπειρίες του για το όλο θέμα.
Το χρέος της ΔΕΑ
Κατά τη διάρκεια μιας εκσκαφής έξω από τον στρατιωτικό φράχτη στη Βώνη, η ομάδα εκσκαφών της ΔΕΑ βρήκε κάποια οστά ενός αγνοούμενου που βρισκόταν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου της Βώνης το 1974. Αλλά όχι όλα τα οστά. Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτό που πρέπει να κάνει η ΔΕΑ -το είχαμε προτείνει και στο παρελθόν- είναι να ζητήσει άδεια από τον στρατό για να ελέγξει ολόκληρο τον περίβολο που αποτελείται από σωρούς από χώμα και να δει αν υπάρχουν κι άλλα οστά εκεί. Από τότε που χτίστηκε, βρίσκεται εκεί. Κανένας δεν αφαίρεσε χώματα, κανένας δεν έχτισε διαμερίσματα εκεί και υποθέτουμε ότι κανένας δεν ποδοπάτησε αυτούς τους σωρούς από χώμα. Η ΔΕΑ μπορεί να σκάψει και συνεχίζει να σκάβει μέσα σε στρατιωτικές περιοχές. Κι αυτό είναι ένα πιθανό μέρος όπου θα μπορούσαν να δουν αν υπάρχουν οστά ανάμεσα στους σωρούς από χώμα.
Ευχαριστώ τον μάρτυρα που μοιράστηκε τις πληροφορίες μαζί μας και ευχαριστώ τον Ahmet Esnaf από τη ΔΕΑ που με συνόδευσε για να μπορέσει να πάρει αυτές τις πληροφορίες. Ενημέρωσα με email τα τρία μέλη της ΔΕΑ σχετικά με αυτή την επίσκεψη και έτσι τώρα έχουν λεπτομερείς πληροφορίες για το όλο θέμα.