Αναδιαμορφώνοντας την ευρωπαϊκή ενέργεια

Η Ευρώπη πασχίζει να προωθήσει την Πράσινη Συμφωνία της, αλλά αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια. Η υποτονική οικονομική ανάπτυξη, οι υψηλές τιμές της ενέργειας, η υπερβολική κανονιστική ρύθμιση και η μείωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας έχουν θέσει σε πρώτο πλάνο την ενεργειακή μετάβαση, την οικονομική προσιτότητα και την ασφάλεια. Η εξισορρόπηση της βραχυπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης και σταθερότητας με τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα αποτελεί έναν σύνθετο γρίφο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και η Ευρώπη πασχίζει να βρει τη σωστή ισορροπία.
Οι εμπορικές πολιτικές του Προέδρου Τραμπ, η εμπορική συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ και οι δασμοί βλάπτουν την ευρωπαϊκή βιομηχανία, όπως επίσης και η ενεργειακή στρατηγική του Τραμπ, η οποία επικεντρώνεται στην ενεργειακή κυριαρχία των ΗΠΑ.
Η έλλειψη συνοχής εντός της ΕΕ και το καθοδηγούμενο από κανονισμούς σύστημά της κινδυνεύουν να αφήσουν την Ευρώπη στο περιθώριο, σε μια εποχή που οι ΗΠΑ και η Κίνα επαναπροσδιορίζουν τους κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου και η αυξανόμενη αντιπαλότητά τους δρομολογεί μια εποχή παγκόσμιας αβεβαιότητας. Η Ευρώπη πρέπει να επιλύσει τις εσωτερικές της διαιρέσεις και να αναδιαμορφώσει την οικονομία της, αλλά και την ενέργεια -να υλοποιήσει το σχέδιο Ντράγκι- εάν θέλει να παραμείνει σημαντική στη διεθνή σκηνή.
Στροφή στο αμερικανικό ΥΦΑ
Η στρατηγική των ΗΠΑ για την ΕΕ και την ευρύτερη περιοχή είναι να τερματίσει κάθε εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και ενέργεια και να το αντικαταστήσει με αμερικανικό ΥΦΑ και αμερικανική ενέργεια. Η Ευρώπη συμφώνησε τον Οκτώβριο να καταργήσει σταδιακά όλες τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών, όπως και του ΥΦΑ, και πλήρη διακοπή που θα τεθεί σε ισχύ έως το τέλος του 2027.
Επιπλέον, τον Ιούλιο, η ΕΕ δεσμεύτηκε να εισάγει έως το 2028 ενεργειακά προϊόντα από τις ΗΠΑ, κυρίως υγροποιημένο φυσικό αέριο, αξίας έως $750 δισ. Η δέσμευση αυτή ήταν μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας για το εμπόριο και τους δασμούς μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ, με στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας μέσω της αντικατάστασης των ρωσικών ενεργειακών εισαγωγών. Ωστόσο, δεδομένων των τεταμένων πολιτικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ, αυτό ενέχει τον κίνδυνο να εξαλειφθεί η μία ενεργειακή εξάρτηση και να δημιουργηθεί μια άλλη.
Προκλήσεις
Παρόλο που το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ υπερβαίνει πλέον το 50%, η Ευρώπη αντιμετωπίζει ορισμένες σκληρές πραγματικότητες:
- Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας είναι υπερβολικά υψηλές - οι χονδρικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ είναι 2-3 φορές υψηλότερες από ό,τι το 2020 και 2-3 φορές υψηλότερες από ό,τι στις ΗΠΑ και την Κίνα (σχήμα 1).
- Η υποδομή του ηλεκτρικού δικτύου έχει καταστεί εμπόδιο για την περαιτέρω επέκταση απαιτώντας νέες επενδύσεις ύψους 1,4 τρισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2040 για να φτάσει στο απαιτούμενο επίπεδο.
- Η οικονομική βιωσιμότητα των κεφαλαιουχικών υπεράκτιων αιολικών πάρκων γίνεται όλο και πιο δύσκολη, με ακυρώσεις έργων στη Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Κάτω Χώρες.
Ο συνδυασμός μειωμένων ταχυτήτων ανέμου, λιγότερης ηλιοφάνειας και ξηρασίας αποτελεί σημαντική πρόκληση για τα ευρωπαϊκά ενεργειακά συστήματα και τους υδάτινους πόρους.
Αυτά θα αυξηθούν με την πάροδο του χρόνου. Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από 30% έως το 2030 λόγω των ηλεκτρικών οχημάτων, των κέντρων δεδομένων και της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς και της αυξανόμενης ανάγκης για ψύξη και θέρμανση, καθώς το κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται όλο και πιο ακραίο λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Η μαζική διακοπή ρεύματος στην Ισπανία και την Πορτογαλία τον Απρίλιο έδειξε πόσο ανασφαλή έχουν γίνει τα ενεργειακά μας συστήματα, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με την ανθεκτικότητα της υποδομής του ευρωπαϊκού δικτύου. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) έχει επισημάνει ότι «θα προκύψουν συστημικές προκλήσεις από την εξισορρόπηση των δικτύων που κυριαρχούνται όλο και περισσότερο από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κατά τη διάρκεια παρατεταμένων περιόδων χαμηλής παραγωγής».
Η διακοπή ρεύματος έδειξε ότι η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερη διασύνδεση, περισσότερη αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας, αναβάθμιση του δικτύου και πιο εξελιγμένη τεχνολογία για τη διαχείριση του δικτύου και την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς του. Χρειάζεται επίσης ένα ισορροπημένο ενεργειακό μείγμα, συμπεριλαμβανομένης της βασικής ισχύος, για τη διαχείριση της διαλείπουσας φύσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εξασφαλίζοντας σταθερή και αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.
Και πάνω απ' όλα, χρειάζεται μια σχεδίαση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που θα μειώσει τις επίμονα υψηλές τιμές της ενέργειας, θα βελτιώσει τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα και θα ελαφρύνει το αβάσταχτο βάρος για τα νοικοκυριά.
Ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ
Αυτές οι προκλήσεις έχουν με τη σειρά τους επαναφέρει στο προσκήνιο την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και την ενεργειακή ανεξαρτησία. Αυτά τα ζητήματα έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία από ποτέ και θεωρούνται κρίσιμα για την εθνική ασφάλεια. Η οργή των ψηφοφόρων λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας αυξάνεται, οδηγώντας σε βραχυπρόθεσμες λύσεις και στροφή προς την ακροδεξιά.
Η μετάβαση σε μια παγκόσμια οικονομία χωρίς άνθρακα έχει καθυστερήσει και ενδεχομένως χάνει τη δυναμική της. Δεν είναι ότι δεν θα συμβεί, αλλά είναι απίθανο να συμβεί μέχρι το 2050.
Το ίδιο συμβαίνει και στην Ευρώπη, όπου η μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα χάνει δυναμική, καθώς οι απαγορευτικά υψηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας συνεχίζουν να υπονομεύουν, τόσο την υιοθέτηση καθαρών τεχνολογιών από τα νοικοκυριά όσο και την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας.
Αυτά τα προβλήματα γίνονταν όλο και πιο δύσκολα ακόμη και πριν από τη δεύτερη θητεία του Προέδρου Τραμπ. Αυτός απλώς τα έκανε πιο δύσκολα. Με τους δασμούς να επηρεάζουν το κόστος, συμπεριλαμβανομένου του κόστους των υλικών, αν παραμείνουν, θα υπάρξουν αναπόφευκτα επιπτώσεις στην ενεργειακή μετάβαση, καθώς οι αλυσίδες εφοδιασμού που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το παγκόσμιο εμπόριο διαταράσσονται.
Σε συνδυασμό με αυτές τις εξελίξεις, η Ευρώπη αντιμετωπίζει οικονομικές προκλήσεις και, αναπόφευκτα, οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια και ενεργειακή υποδομή ανταγωνίζονται πλέον την ανάγκη για επενδύσεις στην άμυνα, η οποία έχει καταστεί κορυφαία προτεραιότητα.
Στην πραγματικότητα, ο κόσμος εισέρχεται σε μια εποχή «ενεργειακής συμπλήρωσης», όπου η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας καλύπτεται από έναν συνδυασμό ενέργειας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και φυσικού αερίου. Αυτό θα απαιτήσει μεγαλύτερες επενδύσεις σε νέα ενεργειακά συστήματα, ιδίως σε δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και αποθήκευση ενέργειας.
Εάν οι περιορισμοί των δικτύων και της αποθήκευσης δεν αντιμετωπιστούν με κάποια επείγουσα δράση, η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να καθυστερήσει. Επίσης, θα αυξηθεί η μείωση των αυξανόμενων ποσοτήτων ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της αδυναμίας των ξεπερασμένων συστημάτων να τις δεχθούν.
*Σύμβουλου του Ατλαντικού Συμβουλίου. Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το Μπλοκ της Εταιρείας Κυπριακών Οικονομικών Μελετών. (https://cypruseconomicsociety.org/blog/blog-posts/)