Έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος Κύπριος ποιητής Μιχάλης Ζαφείρης

Έφυγε από τη ζωή, ανήμερα των Χριστουγέννων, ο σημαντικός Κύπριος ποιητής Μιχάλης Ζαφείρης, σε ηλικία 78 ετών. Με τον θάνατό του, η κυπριακή ποίηση χάνει μια από τις πιο συνεπείς και στοχαστικές φωνές της.
Συγκαταλεγόταν σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία ποιητών για τους οποίους η γραφή δεν υπήρξε ποτέ αισθητικό καταφύγιο ή αυτάρεσκη άσκηση ύφους, αλλά μια επίμονη, σχεδόν ηθική πράξη ευθύνης απέναντι στον κόσμο.
Με δεκαπέντε ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό του και με σταθερή παρουσία επί δεκαετίες στα κυπριακά γράμματα, ο Ζαφείρης άφησε πίσω του ένα έργο συμπαγές, συνεπές και βαθιά πολιτικό με την ευρεία, υπαρξιακή έννοια του όρου.
Γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1947 και μεγάλωσε μέσα σ’ ένα περιβάλλον όπου η λογοτεχνία ήταν τρόπος ζωής. Γιος της ποιήτριας Μαρούλας Γεωργιάδου- Ζαφείρη, που υπέγραφε με το ψευδώνυμο Νεφέλη (1925-1957) και αδελφός των επίσης ποιητών Λεύκιου Ζαφειρίου (1948–2022) και Φρόσως Κολοσσιάτου, ο Μιχάλης Ζαφείρης ανήκε σε μια οικογένεια που σφράγισε, με διαφορετικούς τρόπους, τη νεότερη κυπριακή λογοτεχνία. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν τον εγκλώβισε ποτέ σ’ έναν εύκολο λογοτεχνικό «οικογενειακό μύθο». Αντίθετα, τον ώθησε να διαμορφώσει από μια διακριτή, αυστηρά προσωπική φωνή.
Απόφοιτος του Παγκυπρίου Γυμνασίου, βρέθηκε στην Αθήνα για να σπουδάσει Ιατρική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Η ιατρική του παιδεία δεν λειτούργησε απλώς ως βιογραφικό παράλληλο της ποιητικής του πορείας, αλλά επηρέασε βαθιά τον τρόπο με τον οποίο προσέγγιζε τον άνθρωπο, το σώμα, τον πόνο και τη φθορά.
Στην ποίησή του, ο άνθρωπος δεν είναι αφηρημένο σύμβολο, αλλά ον τραυματισμένο, ιστορικό και κοινωνικά εκτεθειμένο. Ο λόγος του συχνά θυμίζει κλινική παρατήρηση, όχι όμως ψυχρή ή αποστασιοποιημένη, αλλά φορτισμένη με ενσυναίσθηση.
Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Επάλληλοι κύκλοι τέμνουν το σχιζοφρενικό πεδίο ή το παιδί που έφυγε ταξιδεύοντας προς τα άστρα» (Αθήνα, Διογένης) εκδόθηκε το 1978. Η 15η και τελευταία με τίτλο «Ροές» (Λευκωσία, Αρμίδα) εκδόθηκε πριν από μερικούς μήνες, το 2025.
Τρία από τα βιβλία του- «Pub Άνεμος» (1983), «Ουλαμός Εκδίκησης» (1989) και «Παθητική Αντίσταση» (1989)– τιμήθηκαν με έπαινο από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, ενώ το 1995 ο Σύλλογος Ελλήνων Λογοτεχνών στην Αθήνα τον βράβευσε για τη συνολική του συμβολή στα γράμματα.
Παρά τις διακρίσεις, ο Ζαφείρης παρέμεινε μακριά από κάθε μορφή λογοτεχνικής αυταρέσκειας. Δημοσίευσε σε ελληνικά και κυπριακά περιοδικά και εφημερίδες, συμπεριλήφθηκε σε ανθολογίες και είδε ποιήματά του να μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες, χωρίς ποτέ να επιδιώξει τον ρόλο του «εκπροσώπου» ή του «κανόνα».
Η ποίησή του χαρακτηρίζεται από έντονα πεζολογικά στοιχεία και μια συνειδητή αντι-λυρικότητα. Ο Ζαφείρης αποδομεί τον εξωραϊσμό, αποφεύγει τη μελωδική αυτάρκεια του στίχου και επιλέγει έναν λόγο κοφτό, συχνά σκληρό, που λειτουργεί περισσότερο ως μαρτυρία παρά ως εξομολόγηση. Αντλούσε έμπνευση από προσωπικά βιώματα, αλλά και από τις συλλογικές τραγωδίες του καιρού του: τον πόλεμο, τη βία, την αδικία, την ιστορική μνήμη που αρνείται να σιωπήσει. Σε αυτήν την ποίηση, ο αναγνώστης δεν καλείται απλώς να συγκινηθεί, αλλά να σταθεί συμμέτοχος, σχεδόν συνένοχος, σε μια πράξη διαρκούς εγρήγορσης.
Η τελευταία του συλλογή, «Ροές» (2025), λειτουργεί ως ένα ιδιότυπο καταστάλαγμα όλης αυτής της διαδρομής. Πρόκειται για ένα βιβλίο στοχαστικό, ώριμο και λιτό, όπου ο χρόνος, η μνήμη και η ιστορία κινούνται όχι γραμμικά αλλά κυκλικά, όπως ακριβώς υποδηλώνει ο τίτλος του. Εδώ, η ποίηση του Ζαφείρη φτάνει σε μια μορφή γυμνής καθαρότητας: λιγότερη ρητορική, περισσότερη ουσία· λιγότερη καταγγελία, περισσότερη υπόγεια ένταση. Οι «Ροές» δεν είναι αποχαιρετισμός, αλλά επισφράγισμα της στάσης ζωής και γραφής του.
Ο Μιχάλης Ζαφείρης ζούσε μόνιμα στη Λευκωσία, μια πόλη- σύμβολο για την κυπριακή εμπειρία του διχασμού και της εκκρεμότητας κι αυτή η συνθήκη διαπέρασε σιωπηρά το έργο του. Η ποίησή του δεν γνώρισε σύνορα, «φραγμούς και συρματοπλέγματα», γιατί ακριβώς δεν μίλησε ποτέ μόνο για την Κύπρο, αλλά για τον άνθρωπο μέσα στην Ιστορία.
Αναλυτικά οι ποιητικές συλλογές του Μιχάλη Ζαφείρη:
- Επάλληλοι κύκλοι τέμνουν το σχιζοφρενικό πεδίο ή το παιδί που έφυγε ταξιδεύοντας προς τα άστρα, Αθήνα: Διογένης, 1978
- Ταξίδι στο θάμπωμα του χρόνου, Λευκωσία 1980
- Pub Άνεμος, Αθήνα: Διογένης, 1983
- Ουλαμός Εκδίκησης, Λευκωσία 1984
- Παθητική Αντίσταση, Λευκωσία 1989
- Ποιήματα 1978-1989, Λευκωσία 1998
- Οδός Σταύρου Στυλιανίδη, Λευκωσία 2000
- Διαχρονική Έπαρση, Λευκωσία 2001
- Κατά σειράν γραφής, Λευκωσία 2004
- Κείμενα, Λευκωσία 2005
- Η φυσιογνωμία του ανύπαρκτου, Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2008
- Η παραλλαγή της αγάπης, Λευκωσία 2008
- Πόλεμος, Λευκωσία 2009
- Αχνοχαράζει, Λευκωσία 2010
- Ροές, Εκδ. Αρμίδα, Λευκωσία, 2025