Ρυθμιστές στο απέραντο σύμπαν: Με περιορισμένα μέσα η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης καλείται να ελέγξει πλατφόρμες-κολοσσούς

Σε ένα ψηφιακό περιβάλλον όπου πολλαπλασιάζονται το παράνομο περιεχόμενο, οι κίνδυνοι από την ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και οι απειλές για την ασφάλεια των παιδιών, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρεί στην επιβολή αυστηρότερων κανόνων εποπτείας. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος του κυπριακού ρυθμιστικού φορέα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς καλείται πλέον να εποπτεύει ορισμένες από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες ψηφιακές πλατφόρμες. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο ένας σχετικά μικρός οργανισμός, όπως η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης και Ψηφιακών Υπηρεσιών διαθέτει τους αναγκαίους πόρους, την τεχνογνωσία και τη δυνατότητα επιβολής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ψηφιακή ασφάλεια σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο νέος ρόλος
Η αρμόδια Αρχή έχει δημιουργηθεί με στόχο να ελέγχει και να εποπτεύει τα Μέσα Ενημέρωσης, ώστε να προστατεύονται οι πολίτες. Στην εποχή του διαδικτύου πλέον, η αρμόδια Αρχή έχει αναλάβει πλέον έναν μεγαλύτερο ρόλο, με στόχο να επιβληθούν κανόνες στο διαδίκτυο με στόχο την προστασία των ανηλίκων. Στην ψηφιακή εποχή, τα οφέλη φαίνεται να είναι πολλά αλλά το ίδιο και οι κίνδυνοι. Οι ρυθμιστικές Αρχές δυσκολεύονται να συμβαδίσουν με τον όγκο του περιεχομένου και τον ρυθμό αλλαγής. Οι χώρες αντιμετωπίζουν συστημικούς κινδύνους από διαδικτυακούς διαμεσολαβητές και πλατφόρμες, όπως η διάδοση παράνομου περιεχομένου (ρητορική μίσους, τρομοκρατία, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών), περιεχόμενο επιβλαβές για ανηλίκους, υποκίνηση βίας και εγκληματικότητας, καθώς και απειλές για θεμελιώδη δικαιώματα, εκλογικές διαδικασίες και σωματική και ψυχική υγεία.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ψηφιακών Υπηρεσιών υιοθέτησε την πρώτη του έκθεση για τους κινδύνους που προκύπτουν από τον σχεδιασμό ή τη λειτουργία των πολύ μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών (VLOPs) και πολύ μεγάλων μηχανών αναζήτησης (VLOSEs). Εκτός από τους κινδύνους, εντόπισαν, μεταξύ άλλων, τη διάδοση περιεχομένου συνδεδεμένου με εμπορία ανθρώπων ή σεξουαλική εκμετάλλευση, απεικονίσεις μη συναινετικού σεξ, σωρεία κινδύνων για την παιδική ασφάλεια, παρακολούθηση, bullying, grooming, doxing, παρενόχληση, μίσος, παραπληροφόρηση, παραπλανητική πληροφόρηση κ.ά.
Ρυθμιστικό πλαίσιο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει το τεράστιο αυτό έργο μέσω δύο βασικών νομοθετικών εργαλείων: της Οδηγίας για τις Υπηρεσίες Οπτικοακουστικών Μέσων (AVMSD) και του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA). Η πρώτη αποτελεί ένα πλαίσιο ειδικό για τα οπτικοακουστικά μέσα. Καλύπτει ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, υπηρεσίες video-on-demand (τύπου Netflix) και πλατφόρμες κοινοποίησης βίντεο (YouTube, TikTok κ.λπ.). Οι εθνικές ρυθμιστικές Αρχές εποπτεύουν τη συμμόρφωση και επιβάλλουν κανόνες για τα πρότυπα περιεχομένου. Ο ρόλος τους είναι να προστατεύουν τους χρήστες από επιβλαβές ή παράνομο περιεχόμενο και να διασφαλίζουν την προστασία των ανηλίκων, την απαγόρευση ρητορικής μίσους και υποκίνησης σε βία ή εγκληματικότητα, τη διαφάνεια στη διαφήμιση, την προώθηση ευρωπαϊκών έργων και δημοσιογραφικών προτύπων. Το δεύτερο εργαλείο στα χέρια των εποπτικών Αρχών είναι ο νόμος που ψηφίστηκε το 2022 και τέθηκε σε εφαρμογή πέρσι με τη Διεθνή Αμνηστία να τον θεωρεί ισάξιο του GDPR που θεσπίστηκε για την προστασία της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων. Στόχος του νόμου DSA είναι να διασφαλίσει την ψηφιακή ασφάλεια, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, εφαρμόζοντας κανόνες σε όλες τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες. Ρυθμίζει συστήματα και διαδικασίες, όχι το περιεχόμενο, και διασφαλίζει ότι οι πλατφόρμες και οι μηχανές αναζήτησης έχουν τους μηχανισμούς για να εντοπίζουν, να αναφέρουν και να ενεργούν κατά του παράνομου περιεχομένου. Συνοπτικά θα πρέπει οι ρυθμιστικές Αρχές και στην περίπτωση της Κύπρου η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης να απαιτούν από διαδικτυακές και μη πλατφόρμες να αφαιρούν γρήγορα παράνομο περιεχόμενο, να θέτουν συστήματα μετριασμού κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων εργαλείων επαλήθευσης ηλικίας και μηχανισμών εποπτείας περιεχομένου, να περιορίζουν τις αλγοριθμικές βλάβες, να παρέχουν διαφάνεια στη διαφήμιση και να ενδυναμώνουν τους χρήστες με εργαλεία αναφοράς, προσφυγές και πρόσβαση σε δεδομένα. Η νομοθεσία καλύπτει όλους τους διαδικτυακούς διαμεσολαβητές και πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων πορνογραφικών ιστοσελίδων, Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, marketplaces και μηχανών αναζήτησης.
Η εποπτεία από την Κύπρο
Η αρμόδια ρυθμιστική Αρχή της Κύπρου έχει επωμιστεί έναν τεράστιο όγκο εργασίας, αφού πέρα από την εποπτεία της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου θα πρέπει να αναλάβει πλέον και την εποπτεία για τις διαδικτυακές πλατφόρμες που έχουν έδρα την Κύπρο. Κι αυτό γιατί η ΕΕ επιβάλλει στις ρυθμιστικές Αρχές κάθε χώρας να ρυθμίζουν και να ελέγχουν ή επιβάλλουν το πλαίσιο στις πλατφόρμες που έχουν έδρα τη χώρα τους, ενώ η ίδια η ΕΕ έχει αναλάβει τις μεγάλες πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης που έχουν πάνω από 45 εκατ. ενεργούς χρήστες.
Η Κύπρος όρισε μόλις τον Φεβρουάριο του 2024 την Αρχή ως Εθνικό Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών, προσθέτοντας στον τίτλο της και τις «Ψηφιακές Υπηρεσίες», ωστόσο δεν της πρόσθεσε προσωπικό, ώστε να μπορεί να λειτουργεί και να εποπτεύει σωστά τις ψηφιακές υπηρεσίες. Αυτή τη στιγμή, η αρμόδια Αρχή διοικείται από μη εκτελεστικό συμβούλιο και αποτελείται από 11 λειτουργούς, τέσσερις νομικούς και έναν λειτουργό πληροφορικής. Ένας ανώτερος λειτουργός υπηρετεί ως αναπληρωτής διευθυντής μετά την κένωση της θέσης. Κανένας στην Αρχή δεν ασχολείται αποκλειστικά με τις τεράστιες εποπτικές αρμοδιότητες του νέου νόμου DSA. Ενδεικτικό πως στην ιστοσελίδα της Αρχής υπάρχουν μόνο αποφάσεις για τα παραδοσιακά Μέσα και μόνο ανακοινώσεις που σχετίζονται με το DSA, με αποτέλεσμα να προκύπτουν ερωτηματικά κατά πόσον η Κύπρος έχει καταφέρει να ακολουθήσει τις οδηγίες της ΕΕ και να αναλάβει τον εποπτικό ρόλο που της αναλογεί.
Κολοσσοί-πορνό
Με βάση την κυπριακή νομοθεσία, η αρμόδια Αρχή μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα έως και 6% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών σε πλατφόρμες που έχουν έδρα την Κύπρο. Ωστόσο, υπάρχουν εταιρείες-κολοσσοί που έχουν έδρα την Κύπρο και τίθεται το ερώτημα κατά πόσο μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος μπορεί να ελέγξει εταιρείες-κολοσσούς που διαχειρίζονται δισεκατομμύρια και να επιβάλλει αυτά τα τεράστια ποσά ή θα περιοριστεί σε μια χαλαρή εποπτεία, εκθέτοντας την Κύπρο και την Ευρώπη σε κινδύνους. Και κυρίως αν διαθέτει τον μηχανισμό ώστε να μπορεί να ελέγχει αυτές τις εταιρείες. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα από μεγάλες πλατφόρμες που υπάρχουν στην Κύπρο είναι οι διαδικτυακές πορνογραφικές πλατφόρμες. Σήμερα υπάρχουν έξι με έδρα την Κύπρο, οι περισσότερες στη Λεμεσό, ενώ μία έχει έδρα το Δάλι. Η Pornhub, της Aylo Freesites Ltd, θεωρείται επιγραμμική πλατφόρμα (VLOP) και υπάγεται στις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, άρα δεν ελέγχεται άμεσα από την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης της Κύπρου. Μέχρι πρόσφατα και η Stripchat (Technius Ltd) ήταν στην ίδια κατηγορία, ωστόσο, τον Μάιο, η ΕΕ σταμάτησε να τη θεωρεί VLOP μεταφέροντας την εποπτεία της στην Κύπρο. Θυμίζεται πως η Επιτροπή είχε ξεκινήσει τον Μάιο διαδικασίες εναντίον τεσσάρων ιστοσελίδων ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένων των Pornhub και Stripchat, ερευνώντας πιθανές παραβάσεις του DSA σε θέματα παιδικής ασφάλειας, όπως η απουσία αποτελεσματικών εργαλείων επαλήθευσης ηλικίας, έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης και Ψηφιακών Υπηρεσιών καλείται ωστόσο να ελέγχει και να εποπτεύει τις υπόλοιπες πλατφόρμες που έχουν έδρα την Κύπρο: xHamster (Hammy Media Ltd), Faphouse (Tecom Ltd), Reveal Me (RMTTM Ltd), Tukif.porn (EvoFill Ltd). Οφείλει, δηλαδή, να αξιολογεί κινδύνους, προστασία ανηλίκων, διερεύνηση καταγγελιών και να επιβάλλει πρόστιμα αν εντοπίζει παραβάσεις. Φυσικά, αξίζει να σημειωθεί πως ακόμη και στις μεγάλες πλατφόρμες, οι καταγγελίες χρηστών διαβιβάζονται πρώτα στις χώρες και κοινοποιούνται από τις αρμόδιες Αρχές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μιλώντας στον «Π», η λειτουργός του νομικού τμήματος της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης και Ψηφιακών Υπηρεσιών Άντρη Αριστείδου ανέφερε τις διαφορετικές αρμοδιότητες που έχουν πλέον στην Αρχή και σε σχέση με τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες αλλά και σε σχέση με τις ψηφιακές. Όπως εξήγησε, αν και έχει γίνει καταγραφή των πορνογραφικών ιστοσελίδων που έχουν έδρα την Κύπρο, θα πρέπει να εγκριθούν οι κανονιστικές ρυθμίσεις για να μπορεί να εποπτεύει η Αρχή. Ακόμη είπε πως η Αρχή εξετάζει τις τεχνικές διαδικασίες για την προστασία του κοινού: κανάλια αναφορών, μείωση κινδύνων, προστασία ανηλίκων. Παρότι γνωρίζει η Αρχή, όπως εξήγησε η κ. Αριστείδου, ποιες πλατφόρμες υψηλού κινδύνου εδρεύουν στην Κύπρο, πρέπει ακόμη να ετοιμάσει επίσημο μητρώο, κάτι που δεν έχει γίνει.
Προστασία ανηλίκων
Τον Ιούλιο 2025, η Επιτροπή δημοσίευσε οδηγίες για την προστασία ανηλίκων, προτείνοντας μεθόδους επαλήθευσης ηλικίας για περιορισμό πρόσβασης σε πορνογραφία και τζόγο. Η ΕΕ αναπτύσσει τα EU Digital Identity Wallets, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η πιλοτική εφαρμογή «mini-wallet», την οποία η Αρχή Ρ/ΤΨΥ ενθαρρύνει τις κυπριακές πλατφόρμες να χρησιμοποιήσουν. Η επαλήθευση ηλικίας είναι υποχρεωτική για κάθε πλατφόρμα με δυνητικά επιβλαβές περιεχόμενο, στοίχημα, αλκοόλ, πορνό. Η κ. Αριστείδου τονίζει ότι δεν είναι αρκετό το «είμαι άνω των 18». «Κάθε μέρα ένας ανήλικος μπορεί να στοιχηματίσει, να αγοράσει αλκοόλ, να αποκτήσει πρόσβαση σε πορνογραφικό υλικό» και για αυτό είμαστε στην εφαρμογή mini wallet όπου χρειάζονται περισσότερα στοιχεία επαλήθευσης για ανηλίκους. Αν και δεν είναι ακόμη υποχρεωτικό για τις πλατφόρμες να υιοθετήσουν την εφαρμογή, είναι υποχρεωμένες να αποδείξουν ότι εφαρμόζουν επαρκή μέτρα για να προστατεύουν τους ανηλίκους, διαφορετικά η Αρχή μπορεί να διερευνήσει και να επιβάλει πρόστιμα. Στην πράξη, όμως, δεν είναι ακόμη σε θέση να το κάνει.
Πολλές οι προκλήσεις
Καθώς πρόσφατα έγινε συντονιστής για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες, η Αρχή Ρ/ΤΨΥ δεν έχει ξεκινήσει καμία έρευνα, αφού βρίσκεται ακόμη στη φάση διαμόρφωσης των διαδικασιών της. «Είμαστε μια πολύ μικρή Αρχή σε ένα μικρό κράτος της ΕΕ, και οι προκλήσεις είναι πολλές. Χρειαζόμαστε έναν ισχυρό συντονιστή που οι πλατφόρμες θα υπολογίζουν, κατάλληλο προσωπικό, πόρους. Πρέπει να προσεγγίζουμε τις πλατφόρμες ως συνεργάτες, όχι ως εχθρούς. Ήδη μιλάμε μαζί τους», ανέφερε η λειτουργός Άντρη Αριστείδου, αναφέροντας πως η εφαρμογή AVMSD και DSA είναι μια τεράστια πρόκληση. «Είναι τεράστια ευθύνη. Η Επιτροπή και άλλοι εθνικοί συντονιστές αναμένουν από εμάς να ρυθμίζουμε αποτελεσματικά αυτές τις πλατφόρμες, επειδή επηρεάζουν τους δικούς τους πολίτες», είπε. Όπως ανέφερε, όχι μόνο είναι εξαιρετικά δύσκολο αλλά «είναι μόνο το ένα τρίτο όσων πρέπει να καλύψουμε. Ο DSA είναι τεράστιος, καλύπτει πολλά, όπως εκλογικές περιόδους, οικονομικές απάτες, ρητορική μίσους, πρόσβαση σε δεδομένα και ακόμη περισσότερα», σημείωσε.